Astranomiya va koinot

Avvallari yulduzlar haqida nimalar deyishmagan deysiz! Ularni osmonda kimdir yuklangan olovlar deb kutgan; o’lgan odamlarning ruhlari deyishgan; ba’zilar osmon gumbazidagi teshiklar deb o’ylab, u teshiklardan ilohiy olovning nuri o’tib turadi, deyishgan.
Oradan ko’p asrlar o’tib, olimlar yulduzlarning ulkan, qizigan gazli sharlar ekanligini ilmiy isbotlangan. Bunday olimlarni astronomlar deb atashadi. Astronomlar shug’ul yulduzlar haqidagi fanni esa astronomiya deb atashadi.
Odamlar minglab yillar davomida yulduzlarni kuzatib, ular haqida ko’plab bilimlar to’plangan.
XX asrda yerliklar birinchi bor koinotga — Yer atrofidagi orbitaga chiqishdi, qo’shni sayyoralar (planetalar)ga raketalar yuborishdi. Endi yulduzlar va sayyoralarni koinotdan turib o’rganish mumkin. Odamlar insoniyatni qiynab kelgan ko’plab savollarning javobini bilib olgan.
Astronomiya bir necha ming yildan beri mavjud. Bu vaqt u uzoq va mashaqqatli yo’lni bosib o’tgan. Ilk astronomlar yulduzlarini hech qanday asbobsiz, ko’z bilan saqlagan. Zamonaviy olimlar esa koinotni kuchli teleskoplar yordamida o’rganishadi.
Astronomiya qanday paydo bo’lgan?
Kecha va kunduzning yordami Quyoshga bog’liqligini inson qadimdanoq tushungan. Kechasi ufq ortiga yashiringan yoritqichimiz tezda qarama-qarshi tomondan chiqib kelgan. Yozda Quyosh juda erta chiqqan, kundan kunga kechroq chiqa lekin kundan kunga, kechki payt esa borgan sari erta botgan.
Shu tariqa qish kelgan. Quyosh harakatida qat’iy tartib hech qachon o’zgarmagan. Bu esa vaqtni hisoblab chiqib berdi.
Qadimdan qaysi yulduzlar tungi osmonning qayerida joylashgan odamlarni eslab qolishgan. Yulduzlar turli xil faslida turlicha joyni o’rganishgan. Bu bilimlar suvda va quruqlikda sayohat qilinganda yordam bergan.