Davlatning monopoliyaga qarshi faoliyati

Barcha iqtisodiy tizimlarda davlat va bozor tizimi ma’lum o’rinni tutib, har biri mustaqil amal qiladi. Shu bilan birga dunyodagi turli xil iqtisodiy tizimlar bir-biridan iqtisodiyotni boshqarish va tartibga solishda davlat va bozor rolini nisbati bo’yicha keskin farq qiladi. Masalan, bir iqtisodiy tizim ko’proq davlat tomonidan boshqarishga tayansa, boshqasi bozor mexanizmi orqali tartiblashga ustunlik qiladi. Iqtisodiy tafakkur tarixidan birinchi marta davlatning iqtisodiyotdagi rolini cheklash va uni tartiblashda bozor mexanizmidan foydalanish masalasi A. Smit tomonidan ilmiy asosda ko’rib chiqilgan. Uning “Xallar boyligining tabiati va sabablarini tadqiq qilish haqida” (1776 yil) degan kitobida bozor usullari orqali iqtisodiyotning o’z-o’zini tartibga solishning zarurligi ta’kidlab o’tilgan. A. Smitning fikricha xususiy tovar ishlab chiqaruvchilar bozor davlat nazoratidan to’liq ozod bo’lishlari zarur. Ana shundagina ishlab chiqaruvchilar iste’molchilar talabiga mos ravishda ishlab chiqarishni tashkil qilish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Bunda bnozor vositasida tartibga solish, har qanday chetdan aralashishlarsiz ishlab chiqaruvchilarni butun jamiyat manfaatlari uchun harakat qilishga majbur qiladi.