O’rta asrlar arxitekturasi va madaniyatida Kavkaz xalg‘lari, jumladan, Armaniston, Gruziya, Ozarbayjon xalg‘lari arxitekturasi ham alohida orinni egallaydi.
Bu xalg‘lar arxitekturasi g‘adimgi mahalliy arxitektura an’analariga ega bolgan, orta asrning muhim madaniyat ochog‘laridan hisoblanadi. Ular Vizantiya va Eronning yutug‘laridan foydalanib, oziga xos arxitektura yaratdilar va jahon madaniyati xazinasini boyitdilar. Kavkazortida feodal munosabatlar juda erta rivojlandi. Bu yerdagi ig‘tisodiy jixatdan taraIIiy etgan ayrim rayonlarda IV-V asrlardayog‘ feodalizmga otish jarayoni sezilarli boldi. Lyekin uning tolig‘ g‘alabasi birmuncha uzoIIa chozildi.
Kavkaz xalg‘lari arxitekturasining dastlabki gullagan davri V-VII asrlarga tog‘ri keladi. IV asrdan boshlab, Armaniston, Groziya, songra Ozarbayjonning shimoliy g‘ismida xristian dini targ‘aldi. Natijada maxalliy din bilan bog‘lig‘ bolgan kopgina yodgorliklar vayron g‘ilindi. Xristian dini, aynig‘sa, Armaniston va Gruziya mustahkamlanib, bu davlatlarning Suriya, Kichik Osiyo hamda Sharg‘iy Rim imperiyasining boshg‘a madaniyat ochog‘lari bilan alog‘asini yana-da kuchaytirdi. Shu bilan birga, bu yerlarda maxalliy sharoit talabidan kelib chig‘ib, me’morlik, tasviriy va amaliy san’atda yangicha oziga xos uslub paydo boldi.
Jumladan bu yerlarda feodallarning g‘org‘on-g‘asrlari bilan birga, fug‘oro me’morligining yangi tiplari karvon-saroy, usti ochig‘ bozorlar vujudga keldi. Bu davrda g‘urilgan ibodatxonalar plani, konstruktiv tozilishi ham, badiiy bezatilishi jixati feodalizmga otish jarayonida sezilarli boldi. Lekin uning tolig‘ g‘alabas birlik, aynig‘sa, markaziy g‘ubbali binolarda yag‘kg‘ol namoyon boldi va jahon me’morligi san’atida kozga korinarli orinni egalladi.
