Mamlakatimiz hududida ilk davlatlarning paydo bo’lishi

Ibtidoiy jamoa davrining oxirlarida sinfiy jamiyatga o’tish boshlandi. Bu davrda O’rta Osiyoning qadimiy tarixiy-madaniy o’lkalari Xorazm, So’g’d, Baqtriya va boshqalar shakllangan.
Avestoda O’rta Osiyoda miloddan avvalgi 8-7- asrlarda harbiy-demokratik tuzilishga ega bo’lganligiga ishora qilingan. Yunon mualliflarining yozishicha, bu yerda qabilalar uyushmasi asosida tarkib topgan “Katta Xorazm” va “Baqtriya podsholigi” bo’lgan. Avestoda “Katta Xorazm” ga tegishli viloyatlar sanab o’tilgan. Gerorot “Katta Xorazm” davlati yerlarini sug’orish uchun O’kuz(Tajan)ga to’g’on qurilganligini, O’kuz vohasi ham shu davlatga qaraganligini bayon etgan. Biroq “Katta Xorazm” davlatining qachon inqirozga yuz uchraganligi noma’lum. “Katta Xorazm” davlati parchalanib, uning bir qancha viloyatlarini Ahamoniylar bosib olgan.
Bu davrda O’rta Osiyoda yana bir davlat — Baqtriya podsholigi bo’lgan. Baqtriya poytaxti Baqtra mustahkam mudofaa devorlari bilan o’ralgan. Eronda saroy tabibi bo’lib ishlagan Ktesiyning yozishicha, Baqtriya miloddan avvalgi 8—7- asrlarda qudratli davlat bo’lgan. Bu davlat bir qancha mahalliy hokimliklarni birlashtirgan harbiy demokratiya tipidagi davlat edi. Ahamoniylardan Kir II davrida Baqtriya va Sak yerlari Eronga tobe bo’lgan. Bihistun kitobalarida forslarga tobe mamlakatlar qatorida O’rta Osiyo — Marg’iyona, Baqtriya, Xorazm va Sak yerlari ham bor. Kir II miloddan avvalgi 530-yilda katta qo’shin bilan massagetlar yurtiga bostirib kirib, dastlab ularni yengadi, keyin massagvetlar ittifoqining malikasi To’maris qo’shinidan yengiladi. Ammo Kirning o’limi O’rta Osiyo xalqlarini Eron ahamoniylariga tobelikdan qutqarmadi. Eroniylarga qarshi saklarning qo’zg’olonlari davom etdi. Doro I qo’shinlari miloddan avvalgi 520—518-yillarda saklar yurtiga bostirib kirib, ularni Orol dengizi sohillarigacha ta’qib qilib bordi. Saklar hukmdori va lashkarboshisi asir olingach, saklar yurti Doro I davlati tarkibiga kiritilgan va har yili shahanshoh xazinasiga o’lpon to’lab turishga majbur etilgan.