Xonamiz do’stlar oyog’idan topar nuru ziyo,
Uy-fonus, mehmon shamu, men esa parvonaman.
Mehmon har qancha tursa, xizmatin aylay bajo,
Ketsa mehmon, men misoli Majnuni devonaman
Domla Mir Hattot
1. Mehmon kutish odobi, mehmon va mezbon muloqoti. Daraxt borki, unga qush qo’nadi, uy borki, unga albatta mehmon keladi. Mehmon mo’tahar bir zot, binoharin uni kutib oluvchi mezbon o’quvli, yaxshi fazilatli bo’lishi kerak. Mehmon mezbon aloqalarining ko’rigilni ravshan yoki xira qiladigan tomonlari bor. Isrofgarchilik, manmanlik, laganhardorlik va tilyog’lamalik, xasislik qilish, ta’magir bo’lish ko’rigilni xira qiladigan tomonlaridir.
Ko’rigilni ravshan qiladigan tomoni esa odamgarchilik qilish, insoriparvarlik, ahillikni mustahkamlash, saxiy, odobli, xushmuomila bo’lish. Biz ana shu salbiy tomonlani yo’qotish va ijobiy tomonlarni kuchaytirish orqaligina yoshlarimizni mehmonnavozlik ruhida tarbiyalay olamiz.
Наг qanday badjahl mezbon ham, mehmon oldida muloyim, xushtavoze bo’lishga harakat qiladi. Mehmonni kiygan kiyimiga qarab toifaga bo’luvchilar katta xato qiladilar. Mehmon kim va qanaqa kiyiriishidan qat’iy nazar, hari bir u mehmon, u inson. Eski davrlarda mehmonni boy va kambag’alga bo’lish odat bo’lgan.
Voqea: XIX asrning oxirida Toshkentlik Tojiboyvachcha to’y qiladi. Kelgan mehmonlarni boy va kambag’alga bo’lib o’tkazadi. Boylardan ortgan sarqit taomlarni kambag’allar dasturxoniga qo’ydiradi. To’yga o’sha davrning allomalaridan Mirza Ali Mahsum ham taklif etilib, u meh-monlarning boy va kambag’alga ajratib o’tkazilayotganini ko’radi. Alloma to’ydan chiqib, to’y qiluvchining darvozasiga bir parcha qog’oz yopishtirib ketadi.
To’yga keluvchilar yozuvni o’qib, to’yxonaga kirmay ketaveradilar.
Darvozaga ushbu she’r yopishtirilgan edi:
Boy kelsa bola xonaga deydilar,
Kambag’alni – otxonaga deydilar.
