Mehnat nizolari va ularni hal etish turlari

Bozor munosabatlari sharoitida turli mulkchilik shaklidagi korxona va tashkilotlarda ishlayotgan xodimlaming mehnat huquqlarini samarali himoya qilish, ayrim ish beruvchilar tomonidan yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan o’zboshimchaliklar, qonunbuzarliklarni bartaraf etish, shu jumladan ba’zi xodimlaming o’z huquqlarini suiiste’mol qilishlariga yo’l qo’ymaslik kabi vazifalar mehnat munosabatlarida qonunchilik va adolatni ta’minlashning muhim omilidir.
Mehnat to’g’risidagi qonun hujjatlari xodim va ish beruvchining huquqlari teng ekanligini e’tirof etadi, ularga bir xil iqtisodiy hamda huquqiy sharoit yaratib beradi, shu orqali ular o’rtasida kelishtirib bo’lmaydigan ziddiyatlar yuz berishining oldini oladi.
Ammo xodim bilan ish beruvchi o’rtasida turli ixtiloflar yuz berishi uchun har doim sabablar yetarli bo’ladi. Mehnat qonunchiligining vazifalaridan biri shunday ixtiloflar yuz berishi mumkin bo’lgan shart-sharoitlami bartaraf eta borish, yuz berganida esa, ulami adolat va qonunchilik prinsiplariga qat’iy amal qilgan holda hal etishni ta’minlashdan iborat.
Korxonalarda xodim va ish beruvchi o’rtasida mehnat nizosining yuz berishiga bir qator obyektiv hamda subyektiv omillar sabab bo’ladi. Obyektiv omillarga huquqiy ong va madaniyatning yetarli emasligi, ishlab chiqarishni tashkil etishda yo’l qo’yiladigan kamchiliklar, mehnat munosabatlarida ishtirok etuvchi shaxslar manfaatlari o’rtasida yuzaga kelgan ziddiyatlar va boshqalar kiradi.
Ayrim xodimlar va ish beruvchilarning o’z huquqlarini suiiste’mol qilishlari, korxona mehnat jamoasida nosog’lom ma’naviy, psixologik muhitning yuzaga kelishi kabi holatlar mehnat nizolari kelib chiqishining subyektiv omillari bo’lishi mumkin.
Mehnat sohasida xodim va ish beruvchi o’rtasidagi yakka mehnat ixtiloflari, qoidaga ko’pa, har ikkala tarafning muzokaralari, o’zaro kelishuvlari doirasida tinch yo’l bilan hal etilishi lozim. Ammo bunday kelishmovchiliklar tinch yo’l bilan hal etilmasa, u holda maxsus organlar tomonidan qonunda belgilangan tartibda ko’rib chiqilishi va hal etilishi lozim bo’ladi.