O’qituvchining o’z faoliyatini tashxislash shakllari va metodikalari

O’qituvchining o’z kasbiga bo’lgan munosabati muhim o’rin tutadi. O’qituvchi kasbining mazmun-mohiyati uning faoliyatida aks etadi. Buning uchun u bolalarni yaxshi ko’rishi, o’z kasbini dildan sevishi lozim. Bu sifatlar o’qituvchi uchun nafaqat insoniy fazilat, balki kasbiy zarurat hamdir.
Shuni ta’kidlash lozimki, ichki intilish ham o’z-o’zidan o’qituvchining ijodiy ishlashini ta’minlay olmaydi. Buning uchun o’qituvchi eng avvalo mustaqil va ijodiy izlanish texnologiyasi, o’z faoliyatini tahlil qilish, o’z pedagogik tajribasini o’rganish, umumlashtira olish, o’z shaxsi xususiyatlarini aniqlay olish yo’llari, vositalari va metodlarini bilishi lozim. O’qituvchini shularga o’rgatuvchi vositalardan biri o’z shaxsi va faoliyati, mehnatini o’zi tahlil qilib, yutuq va kamchiliklariga tashxis qo’ya olishi, ya’ni o’z-o’zini pedagogik tashxis asosida o’rganishidir. Biz quyida baholi qudrat o’qituvchining o’z-o’ziga tashxis qo’yish texnologiyasi ustida to’xtalamiz. Ta’kidlanganidek, o’qituvchi pedagogik faoliyati va shaxsi “tashqi” ekspertlar – maktab rahbarlari, nazoratchilar ishtirokida tashxislash bilan birga, o’z faoliyati va shaxsini o’z “ichki” tashxislashi ham mumkin. Ichki tashxisning mohiyati shundaki, bunda o’qituvchi o’z faoliyatining tadqiqotchisi, tashxis esa o’z-o’zini bilishning kuchli instrumentiga aylanadi. O’zini bilish kasbiy mahoratni takomillashtirishning muhim sharti va asosi hisoblanadi. Chunki aynan kasbiy o’z-o’zini anglash pedagogik mahoratning tarkibiy qismi va o’qituvchi shaxsining rivojlanganlik (mezonlar 3.1) mezoni hisoblanadi.
Tadqiqotlarning ko’rsatishicha, kasbiy o’z-o’zini anglashning quyidagi to’rt turi mavjud: 1) hozirgi “Men” – o’qituvchining ayni paytda o’zini qanday ko’rishi va baholashi; 2) retrospektiv “Men” – o’qituvchi o’zining boshlang’ich ish davri bilan o’zini qiyoslashi va baholashi; 3) ideal “Men” – o’qituvchi o’zining qanday bo’lishini xohlaydi; 4) refleksiv “Men” – o’qituvchining hamkasblari, maktab rahbarlari va o’qituvchilarning unga baho berishi. Bunda hozirgi “Men” – kasbiy o’z-o’zini anglashning markaziy elementi va qolgan uchta “Men”larning asosi bo’lib, ularni qiyoslash o’z yutug’i va kasbiy tajribasini muayyan vaqtda belgilash mezoni hisoblanadi. Ideal “Men” o’qituvchining aqliy rivojlanish istiqboli tarzida shaxsiy rivojining kasb faoliyatida namoyon bo’lish sohasi hisoblanadi. O’qituvchining pedagogik jamoa va jamoatchilik tomonidan baholanishi, uning o’zini anglashning ijtimoiy istiqboli yoki kasbiy muhitda shaxsining rivojlanish darajasini belgilaydi.