Pedagogik tashxis vositasida o‘qituvchilar malakasini uzluksiz oshirish pedagogik muammo sifatida

Insonning oliy nerv tizimi faoliyati haqidagi ta’limotlarning ko’rsatishicha, u murakkab sub’ektiv tizim sifatida boshqa jonli va jonsiz ob’ekt (tizim)larga qaraganda o’z-o’zini tartibga solish, tiklash, ma’lum holatda saqlash hamda takomillashtirishda eng yuqori darajadagi mavjudot hisoblanadi. O’z-o’zini tartibga solish, takomillashtirish insonga berilgan azaliy imkoniyatdir. Chunonchi u inson miyasi, ma’naviy va aqliy salohiyatining ajralmas xususiyati hisoblanadi. Ammo bu sifat birdaniga ko‘zga tashlanmay, imkoniyat tarzida ruhiy, fiziologik zahira shaklida mavjud bo’ladi.
Bu jarayonlarni buyuk rus fiziologi I.P.Pavlov ta’limoti davomchisi P.K.Anoxin [30] o’z-o’zini tartibga solish jarayoni jismning muhim omillarini bir xil darajada saqlashning mohiyatidan kelib chiqishini asosladi. Bunda inson faoliyati, jumladan, fikrlash maqsadga muvofiq davom etib, ma’lum natijaga yo’nalgan bo’ladi. Akseptor harakati oqibatida erishilgan natija bilan belgilangan (dasturlashtirilgan)ni solishtirilib, ular o’rtasida farq bo’lsa, harakat jarayoniga o’zgartirish (korreksiya) kiritiladi. Buning oqibatida ma’lum harakat bajarilishi bilan oliy nerv faoliyati mexanizmlari o’rtasida sababli bog’lanishlar yuzaga keladi. Buning natijasida insonda o’z faoliyatini uzluksiz o’zgartirish, uni amalga oshirish qobiliyati belgilovchidir. Oqibatda insonda o’z faoliyatini o’zgartirish anglangan motiv darajasiga ko’tariladi.
P.K.Anoxin [30] inson miyasining ishlash prinsiplari, uning funksional bloklari yaxlitligi, harakat va vegetativ boshqarish ierarxik darajalari, jismning ayni bir yoki butun qismlarining yaxlit, uzviy tarzda ishlashi hamda ular jismning mavjud holatiga bo’ysunishi, uning hayoti uchun foydali natijani olishga xizmat qilishini ilmiy jihatdan asoslab bergan edi. Uning g‘oyalari asosida inson xulqining maqsadli yo‘nalishi, hissiy munosabatlar mexanizmi, shaxs xulq-atvorini tuzatishning murakkabligi, mohiyatini tushunishning fiziologik asoslarini aniqlashga imkon berdi. Uning funksional tizimlar faoliyatining asosiy prinsiplari haqidagi ta’limoti nafaqat fiziologiya fani uchun, balki pedagogika uchun ham muhim nazariy ahamiyatga egadir. Funksional tizimlar universal model bo’lib, har qanday darajadagi tizim va hodisalarni tushunishga xizmat qiluvchi jonli jismlar, mashinalar va ijtimoiy-iqtisodiy tuzilmalarda ham qo’llanilishi mumkin.