Jamiyat bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro ta’sir

Jamiyat bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro ta’sir vaqt va makonda turlicha bo’lib kelgan. Ushbu ta’sirning joylardagi ko’lami har xil bo’lganligi tufayli tabiatda ma’lum darajada o’zgarishlar sodir bo’lgan. Mazkur o’zgarishlarni diqqat bilan tadqiq qilish natijasida tabiat bilan jamiyat o’rtasida yuz berib kelgan o’zaro ta’sirning qanchalik maqsadga muvofiq yoki inson ta’siri ko’p-kam bo’lishini bilish mumkin. Inson faoliyati maqsadga to’g’ri yo’naltirilgan joyda tabiatdan oqilona foydalanilgan, natijada o’lka, shaharchalar va qishloqlar yashagan, aksincha bo’lgan holatda esa ko’rk, cho’l, eroziya tufayli cho’kkan, tashlandiq erlar tarkib topgan. Kishilik jamiyatining dastlabki bosqichlarida tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar. Inson hayoti mobaynida o’z ehtiyojlari uchun zarur bo’lgan moddiy narsalarning barchasini tabiatdan oladi. Ya’ni, tabiat bilan ma’lum munosabatda — o’zaro ta’sirda bo’ladi. Tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro ta’sirni tarixiy jihatdan o’rganish ularning munosabatlari mazmunini to’g’ri tushunishga va kelajakdagi o’zgarishlarni aniqroq bashoratlashga imkon beradi. Inson bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro ta’sir qariyb 3,5 mln yildan beri davom etib kelmoqda. Eng qadimgi odamlar — arxantroplarning ilk hayot belgilarini tasdiqlovchi turli ko’rolar, ayniqsa toshdan ishlangan ko’rolarning Sharqiy Afrikada topilgani bundan darak beradi. Sayyoramizning boshqa hududlarida o’ndan yoshroq, lekin nisbatan katta yoshdagi (250 ming yildan 1 mln yilgacha) arxantroplarning qoldiqlari — Yava orolida — pitekantrop, Xitoyda — sinantropning tosh ko’rollari topilgan. Arxeologlarning fikricha, Janubiy Farg’onadagi paleolit davriga oid Selo’ngor g’oridan 1980 yilda topilgan turli xil oddiy tosh ko’rollar (cho’kgorlar va boshqalar)ni tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, bu tosh ko’rollar 1,4–2,5 mln yil kadimiylikka ega bo’lgan Oldovay (Sharqiy Afrika) va O’baydiya (Yakin Sharq) tosh ko’rollariga o’xshaydi. Solishtirma tahlillar hamda Selo’ngor gori qatlamlarini mukammal o’rganish natijalaridan kelib chiqib, ushbu mintaqada bundan 1,1 mln yil muqaddam ibtidoiy odamlar yashagan, deb taxmin qilish mumkin.