O’zbekiston Respublikasida amalda bo’lgan soliqlar va soliqsiz to’lovlariga umumiy tavsifnoma

Soliqlar iqtisodiy kategoriya bo’lganligidan to’lovchilar va byudjet o’rtasida daromadlar taqsimlanayotganda tomonlaming iqtisodiy manfaatini, albatta, e’tiborga olish zarur. Soliq to’lovchilar daromadini davlat istaganicha ololmaydi, soliqlarni byudjetga olishning ma’lum chegarasi mavjud. Bu haqda ko’plab yirik iqtisodchilar va davlat arboblari o’z asarlarida ko’rsatib o’tgan. Uni davlat, shu bilan birga soliq to’lovchilarning mahsulot ishlab chiqarish va foyda olishdagi faoliyatini hisobga olib soliq belgilanadi. Ikkinchi tomondan, soliqlardan makroiqtisodiyotni rivojlantirish, bozor infratuzilmasini yaratish va boshqa umumdavlat maqsadalari uchun etarli molyaviy resurslar to’plash uchun foydalaniladi. Soliqlar mohiyati soliq to’lovchilar bilan davlat o’rtasidagi doimiy, uzoq muddatli munosabatlarda o’z ifodasini topadi. Aniqroq aytsak bu erda iqtisodiy munosabat, ya’ni pul munosabati mavjuddir.
Bir xil mohiyatga ega va o’zaro munosabatda bog’liq bo’lib markazlashgan pul fondini va davlatning boshqa fondlarini majburiy tashkil etadigan soliq va yig’imlar turlarining yig’indisiga soliqlar tizimi deb ataladi. Bu ta’rifda soliq va yig’imlar yagona mohiyat, ya’ni «majburiy xarakterga ega bo’lgan munosabat» va ularning bir-biri bilan bog’liqligi va nihoyat byudjetga tushishligini ko’rsatadi. Bu O’zbekiston Respublikasi soliq Kodeksi mazmuniga mos keladi. Shu erda bahsli masala ham mavjud, ya’ni davlatning byudjetdan tashqari fondlariga (pensiya, ijtimoiy sug’urta, bandlik, yo’l fondlari va boshqalar) to’lovlami ham majburiylik nuqtai nazardan soliq tizimiga kiritish muammosi mavjud. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining 5-8 moddalariga binoan soliqlar tizimi quyidagi tarkibga ega bo’lib, unga keyingi o’zgartirishlar ham kiritilgan.