Iqtisodiy o’tish tushunchasi va milliy boylik

Bozor iqtisodiyotining yuqorida tilga olishgan belgilari uzoq davr davomida shakllanib, niravorda natijada yaxlit ijtimoiy tizimni tashkil qildi. Bunda bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’llari (modellari) xilma xil bo’lib, ularning umumiy va xususiy tomonlari farqlanadi
Jaxon tajribasida bozor iqtisodiyotiga o’tishning barcha yo’llari umumiylashtirib, quyidagi uchta asosiy tipga bo’linadi:
1. Rivojlangan mamlakatlar yo’li;
2. Rivojlanayotgan mamlakatlar yo’li:
3. Sobiq sotsialistik mamlakatlar yo’li.
Bu yo’llarning umumiyligi shundaki, ular hammasi bozor iqtisodiyotiga o’tishni maqsad qilib qo’yadi va mazkur iqtisodiyotning qonun-qoidalari, amal qilish mexanizmi ko’p jixatdan umumiy bo’ladi. Shu bilan birga har bir yo’lning o’ziga xos xususiyatlari ham bor, bu bozor munosabatlarini shakilantirishning ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy, milliy sharoitlari har xil bo’lishidan kelib chiqadi. Masalan, bozor munosabatlariga o’tishning g’arbcha modeli (rivojlangan mamlakatlar yo’li)da oddiy tovar xo’jaligidan erkin raqobatga asoslangan klassik yoki erkin bozor iqtisodiyotiga va undan madaniylashgan bozor iqtisodiyotiga o’tiladi.
Mustamlakachilikdan ozod bo’lib, mustaqil rivojlanayotgan mamlakatlarning bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’lining xususiyati bu quloq, an’anaviy iqtisodiyotdan erkin bozor iqtisodiyotiga o’tishdir. Nihoyat, sobiq sotsialastik mamlakatlar yo’lining muhim belgisi markazlashtirilgan, ma’muriy-buyruq bozlikka asoslangan iqtisodiyotdan hozirgi zamon rivojlangan bozor tizimiga o’tishdan iboratdir. Bu yo’lning boshqa yo’llardan farqi shundaki, totalitar iqtisodiyotning bozor iqtisodiyoti bilan umumiyligi yo’q, ular batamom bir-biriga zid.